Είστε εδώ

To Δημοτικό Τραγούδι, του Γιώργου Καραμπελιά (Εναλλακτικές Εκδόσεις)

Μπορούμε να κάνουμε πολλές πικρές παρατηρήσεις πάνω στην άβυσσο που μπορεί κάποτε να χωρίσει τους μορφωμένους και τους καλλιεργημένους από τη φωνή της ζωής, όταν σκεφτούμε πως για πολλούς αιώνες ο μόνος πραγματικός ποιητής που έχει το Γένος είναι ο ανώνυμος και αναλφάβητος λαός… Και το πιο παράξενο είναι ότι αυτοί οι αγράμματοι συνεχίζουν πολύ πιο πιστά το αρχαίο ελληνικό πνεύμα από την απέραντη ρητορεία των καθαρολόγων που, καθώς είπα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ακατάλυτο φίμωτρο.

Γιώργος Σεφέρης, "Κωστής Παλαμάς", 1943

Όταν ο ίδιος ο Σεφέρης χρησιμοποιεί αυτά τα λόγια για να περιγράψει τη σημασία του δημοτικού τραγουδιού, ίσως δεν χρειάζεται εμείς να τονίσουμε κάτι περισσότερο. Κάνοντας ένα μικρό διάλειμμα από τις παρουσιάσεις μοντελιστικών εκδόσεων παραθέτουμε μερικά αναγνώσματα στον τομέα της Ιστορίας του Εθνους μας, πάντα χρήσιμη και ωφέλιμη. Και με αφορμή τη μελέτη αυτή του Γιώργου Καραμπελιά είναι χρήσιμο να συνειδητοποιήσουμε πόσους αιώνες αυθεντικής παράδοσης συμπυκνώνουν αυτά τα άσβεστα άσματα, κληρονομιά ενός έθνους που πέρασε τα πάνδεινα στην Ιστορία του.

Σε εποχές που δεν υπήρχαν, ή δεν ήταν πάντα πρόσφορα ή τόσο αποτελεσματικά άλλα μέσα διαχρονικής καταγραφής, τα δημοτικά τραγούδια άντεξαν και παραμένουν πολύτιμες πηγές για το βάθος, τις ρίζες και τη συνέχεια της γλώσσας, των ιδανικών αλλά και των ελαττωμάτων της φυλής μας μέσα στο χρόνο.

Πολλοί αδιαφόρησαν, άλλοι δοκίμασαν να τα απαξιώσουν. Το σημαντικό είναι ότι δεν μπόρεσαν να πετύχουν τίποτα από τα δύο διότι η εσωτερική αξία δεν φθείρεται εύκολα από εξωγενείς παρατηρητές. Και σήμερα, στην Ελλάδα της Κρίσης και της αβεβαιότητας, το περιεχόμενο αλλά και η ατμόσφαιρα που περιγράφουν τα δημοτικά τραγούδια είναι ένας φάρος για νέες κατευθύνσεις και αναθεωρήσεις, πιο σύγχρονες και επίκαιρες από ποτέ.

Στόχος του Γιώργου Καραμπελιά, με αφετηρία ορισμένες κατηγορίες δημοτικών τραγουδιών, τα κλέφτικα, τα μοιρολόγια, τα τραγούδια της αγάπης, τα ακριτικά, τις παραλογές, την κυπριακή, κρητική και ποντιακή ιδιαιτερότητα, καθώς και σχετικές μελέτες ειδικών μελετητών, είναι η συναγωγή ορισμένων συμπερασμάτων: Να διακρίνουμε τα θεμελιώδη ιδεολογικά στοιχεία που μεταβάλλουν το δημοτικό τραγούδι σε «πυκνωτή» της νεώτερης ελληνικής ιδεολογίας – αναχωνεύοντας, μέσα από το στόμα των τυφλών ποιητάρηδων (των ακριτικών ασμάτων) και των γραϊδίων (που συνέθεταν θρησκευτικά άσματα και μοιρολόγια), αρχέγονα και νεωτερικά στοιχεία, διηθώντας μέσα τους μια μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά.

Η ελληνική λαϊκή ιδεολογία, στην εξέλιξή της –όπως αποτυπώνεται προνομιακά στο δημοτικό τραγούδι–, θα περάσει από τον κόσμο του ακριτικού τραγουδιού και των παραλογών σε εκείνον του κλέφτικου, της κατάφασης απέναντι στον «κόσμο» και της απόρριψης της «αδικίας», που μαρτυρείται ακόμα και στο τραγούδι της αγάπης και στο μοιρολόι. Εξάλλου, «η λόγια παράδοση, μ’ όλη τη σπουδαιότητα της, ήταν υπόθεση μιας μειοψηφίας λογίων», ενώ «ο λαϊκός πολιτισμός υπήρξε τελικά ο βασικός παράγοντας της σύνθεσης λόγιου-λαϊκού, αγροτικού-αστικού, ελληνικού-ευρωπαϊκού, απ’ όπου προέκυψε ο ελληνικός πολιτισμός του εικοστού αιώνα, με τις ιδιαιτερότητες του· ιδιαιτερότητες που δε μας επιτρέπουν να τον ταυτίσομε με τα δυτικά αστικά πρότυπα».

Το δημοτικό τραγούδι, αποδίδει με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο, τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής ιδεολογίας. Ενός εθνικού χαρακτήρα που έχει διαμορφωθεί σε μια πορεία τριών χιλιάδων χρόνων, τουλάχιστον, μέσα από περιπέτειες, μεταπτώσεις και αλλαγές, που δεν έχει ίσως γνωρίσει κανένας άλλος ιστορικός λαός: από το ζενίθ της κλασικής αρχαιότητας και της φιλοσοφίας, στη διαμόρφωση ενός οικουμενικού πολιτισμού –με τον Αλέξανδρο, τον χριστιανισμό και το Βυζάντιο–, στην κατάρρευση των Αλώσεων, στην αναγέννηση του ’21, στο ναδίρ της σημερινής παρακμής. Γι’ αυτό και ο εθνικός χαρακτήρας των Ελλήνων συγκροτείται από επάλληλες και ενίοτε ανταγωνιστικές ιστορικές και πολιτισμικές επιστρώσεις, συνιστώντας μία κατ’ εξοχήν ενότητα αντιθέτων – ένα καλειδοσκόπιο τεράστιας κλίμακας, που αποτυπώνεται προνομιακά σε εκείνα τα πνευματικά έργα που αποτελούν το κοινό κτήμα ολόκληρου του λαού.

Το γεγονός πως σήμερα, σε μια εποχή καθολικής παρακμής του ελληνισμού, αυξάνεται το ενδιαφέρον για το δημοτικό τραγούδι, από ένα αυξανόμενο τμήμα των νέων, ενώ πολλαπλασιάζονται και οι σχετικές μελέτες, εκτός από τη διαχρονική αξία του, καταδεικνύει πως, όταν ένας πολιτισμός, αγγίζει κυριολεκτικά τα όρια της επιβίωσής του, τότε εγκύπτει στα βαθύτερα στρώματα της ταυτότητάς του, για να βρει ίσως και τη δύναμη μιας νέας ανάτασης.

Το βιβλίο θα το βρείτε στις Εναλλακτικές Εκδόσεις, Ξενοφώντος 4, στο Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο, Θεμιστοκλέους 37 (Αθήνα) και σε άλλα μεγάλα βιβλιοπωλεία (Θεσσαλονίκη: Λασσάνη 3). Διαδικτυακά/online εδώ σε μειωμένη τιμή προσφοράς.

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΤΗΤΑ

Η ΠΛΑΚΑ ΤΟΝ ΑΝΑΤΡΙΙΑ ΠΩΣ ΘΑ ΤΟΝΕ ΣΚΕΠΑΣΗ

Επιβιώσεις και μετασχηματισμοί - Το ριζίτικο

ΤΑ ΑΗΔΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ

Πάρθεν

Μπροστά πάει ο Νικηταράς, πίσω ο Κολοκοτρώνης

Ανάθεμά σε βασιλιά

ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ ΟΙ ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ ΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ

Ήρωες ή ληστές