OΙ ΧΙΜΑΙΡΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ – Ο Αλέξανδρος στο Αφγανιστάν (329 πΧ – 327 πΧ), του Γιώργου Ηλιόπουλου, Εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος
Τον Γιώργο Ηλιόπουλο πολλοί από σας τον ξέρετε ήδη από προηγούμενα βιβλία του, αλλά και άρθρα του σε γνωστά περιοδικά. Σε κάποιες από τις συγγραφικές διαδρομές του (όπως στην «ΠΤΗΣΗ» και στις «Επικοινωνίες») έτυχε να συναντηθούμε και,
ως φανατικός αναγνώστης, πάντοτε θαύμαζα την ικανότητά του να ψάχνει διεξοδικά και να αναδεικνύει άγνωστες στον πολύ κόσμο πτυχές των ιστορικών γεγονότων και των πρωταγωνιστών τους.
Για το Μέγα Αλέξανδρο έχει ξαναγράψει το 2003 («Ο Άγνωστος Αλέξανδρος») ένα εξίσου εκπληκτικό βιβλίο, με εκδότη τον αείμνηστο φίλο και συνεργάτη Γιώργο Χριστογιαννάκη.
To νέο του βιβλίο «Οι Χίμαιρες του Πολέμου - Ο Αλέξανδρος στο Αφγανιστάν (329 πΧ – 327 πΧ)» είναι αποτέλεσμα μιας νέας συνεργασίας με τις «Εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος», που έχουν επιμεληθεί, με πολλή επιδεξιότητα, επίσης δύο παλιοί φίλοι και συνεργάτες, ο Τάσος Τσιπλάκος και ο Μανούσος Καμπούρης.
Όπως ακριβώς ο τίτλος του έτσι και το περιεχόμενο του βιβλίου επιδέχεται πολλές και διαφορετικές ερμηνείες και αναγνώσεις. Αυτή είναι άλλωστε και η μαγεία του έργου του συγγραφέα. Η δημώδης ελληνική έκφραση «κυνηγάω χίμαιρες» σημαίνει «επιδιώκω κάτι ανέφικτο», σαν αυτό που κυνηγούσε και πέτυχε ο Αλέξανδρος, πλην όμως ο μεγάλος στρατηλάτης όχι μόνο το πέτυχε αλλά αποτελεί μέχρι σήμερα αντικείμενο διεξοδικής μελέτης όλων των στρατηγιστών και φίλων της Ιστορίας ανά τον κόσμο. Ο όρος «Χίμαιρα» χρησιμοποιείται και για να περιγράψει όντα ή οντότητες που δημιουργήθηκαν από το συνδυασμό ετερόκλητων στοιχείων. Και αυτό προσπαθεί να μας δείξει το βιβλίο, συνδέοντας τα γεγονότα του τότε με αυτά που ακολούθησαν ως σήμερα, αλλά ταυτόχρονα σηματοδοτώντας και τις πολυποίκιλες ικανότητες του πρωταγωνιστή της ιστορίας μας: O Aλέξανδρος συνδύαζε πολλά πράγματα μαζί. Δεν ήταν μόνο το στρατηγικό μυαλό που έδινε λύσεις και κέρδιζε όλες τις μάχες. Ήταν και ο αρχιτέκτονας μιας παγκόσμιας πολιτικής νέας τάξης πραγμάτων. Ο πρόδρομος της παγκοσμιοποίησης με όρους πολύ διαφορετικούς από τα σημερινά κίνητρα του κέρδους και του στενού ιδιωτικού/επιχειρηματικού συμφέροντος.
Οι πράξεις του μιλάνε, ξεπηδώντας από τις σελίδες. Ο αναγνώστης καθηλώνεται από τη μεγαλοφυΐα του ανδρός αλλά και την ωμότητα πολλών πράξεων, που αν ερμηνευτούν με τα δεδομένα της εποχής εκείνης δεν διαφέρουν διόλου με αυτά που βιώνουμε σήμερα. Μια Υπερδύναμη θα είναι πάντα Υπερδύναμη - διαχρονικά - και ο νικητής επιβάλλει με πολλούς τρόπους τη δύναμή του για να ισοπεδώσει τον αντίπαλο. Αν δεν καταφέρει να τον εξουδετερώσει κινδυνεύει να το πληρώσει με την ίδια του τη ζωή και τη ζωή του λαού και του στρατού του οποίου ηγείται.
Στο οπισθόφυλλο ένα συνοπτικό κείμενο προϊδεάζει τον αναγνώστη για το τι θα διαβάσει:
“Η σύγχρονη κοινή γνώμη στον αποκαλούμενο δυτικό κόσμο αντιμετωπίζει το Αφγανιστάν με την μορφή μίας κοιτίδας αδυσώπητων πολεμάρχων που συνήθως στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου, αλλά μετά την είσοδο στον νέο αιώνα η περιοχή αυτή αποκτά περίοπτη θέση στο πλαίσιο του λίκνου της ισλαμικής τρομοκρατίας.
Ομολογουμένως κατά την διάρκεια των τριών τελευταίων αιώνων ο τραγικός αυτός τόπος μαγνητίζει την προσοχή των εκάστοτε υπερδυνάμεων, που επιχειρούν να επιβάλλουν μία νέα παγκόσμια τάξη, πλην όμως όλες οι απόπειρες έχουν να επιδείξουν αποτελέσματα άλλοτε επιεικώς αμφίβολα κα άλλοτε εντελώς καταστροφικά. Οι διαδοχικές δραματικές αποτυχίες των Βρετανών, των Ρώσων και πλέον πρόσφατα των Αμερικανών και των συμμάχων τους, επαναφέρουν με θλιβερό τρόπο το Αφγανιστάν στο προσκήνιο, προκαλώντας εύλογες απορίες για την ποιότητα του σχεδιασμού των παρεμβάσεων. Δυστυχώς όλες οι επιχειρήσεις διακρίνονται στο αρχικό στάδιο για την υπερβολική αισιοδοξία τους που σχεδόν εγγίζει ή και υπερβαίνει τα όρια της υπερφίαλης συμπεριφοράς, για να καταλήξουν σε καταστροφικά και ταπεινωτικά αποτελέσματα.
Οι Βρετανοί, Ρώσοι και Αμερικανοί Αβατάρ του μεγαλύτερου στρατηλάτη όλων των εποχών εμφανίζονται ανεπίδεκτοι μάθησης και δεν αντιλαμβάνονται το πώς πριν από 23 και πλέον αιώνες, μία ανεπανάληπτη προσωπικότητα από την δύση φέρει μετά από ανελέητο και αιματηρό διετή αγώνα την περιοχή υπό ελληνικό έλεγχο, μετατοπίζοντας τα ανατολικά σύνορα του ελληνισμού στην Κεντρική Ασία, σχεδόν στα όρια της Κίνας επί τρείς αιώνες.”
Ενώ η πλοκή του βιβλίου αφορά τη διετία 329 – 327 πΧ στις περιοχές του σημερινού Αφγανιστάν, η εισαγωγή σκοπίμως περιγράφει τη συντριβή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στα ίδια εδάφη αλλά… 23 αιώνες αργότερα!
Εν συνεχεία ο συγγραφέας μας δίνει το γεωγραφικό, το πολιτικό αλλά και το θρησκευτικό στίγμα της περιοχής, πριν προχωρήσει στην ανάλυση του στρατηγικού σχεδιασμού του Αλέξανδρου, μαζί με τις κατά τόπους ανατροπές.
Ακολουθεί η διεξαγωγή των επιχειρήσεων, όπου το δαιμόνιο του Μακεδόνα στρατηλάτη αποτελεί σεμινάριο περί της οικονομικής αδρανοποίησης του αντιπάλου, πριν ακόμα διαφανεί το που θα διεξαχθεί η πρώτη μάχη! (Πχ. αγορά αμφορέων λαδιού με εξωφρενική τιμή εκάστου, ίση με ένα ετήσιο μισθό, ώστε να παραλύσει η ντόπια αγορά και λαϊκή αντίσταση και κατά συνέπεια η επιμελητεία του αντιπάλου!)
Το κεφάλαιο της Μάχης στον Ιαξάρτη αποτελεί άλλο ένα σεμινάριο τακτικής με κυκλωτικές κινήσεις, σε συνδυασμό με παράταξη βάθους, παραπλανητική καταδίωξη, απόκρυψη ενισχυτικών δυνάμεων και χρήση οξυβόλων του Μηχανικού. Ωστόσο είναι απορίας άξιο πως ένα μυαλό σαν του Αλέξανδρου πίνει μετά τη μάχη, χωρίς δοκιμή, μολυσμένο νερό από τον ποταμό, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του και όλου του στρατεύματος (δεν θα το επαναλάβει σε επόμενη φάση μαχών…).
Μελανό σημείο ο σφαγιασμός δεκάδων χιλιάδων ντόπιων αμάχων από τον Αλέξανδρο (120.000 κατά τον Διόδωρο πλην γυναικόπαιδων) προκειμένου να στερήσει τη δυνατότητα στρατολόγησης από τον αντίπαλο, όταν ο τελευταίος κατορθώνει δραστική νίκη (καταρρίπτοντας το μύθο του ως τότε ελληνικού αήττητου) και αποδεικνύεται ιδιαίτερα ευέλικτος.
Στη συνέχεια βλέπουμε το ευφυές σχέδιο μετεγκατάστασης πληθυσμών σε ελεγχόμενα αστικά κέντρα, το μέγεθος της επιμελητείας από τον Ηφαιστίωνα και τον έλεγχο τεράστιων περιοχών με σχετικά λίγες δυνάμεις.
Το βιβλίο κλείνει με τα γεγονότα που συνέβησαν στην ευρύτερη περιοχή μετά το θάνατο του Αλέξανδρου και καταλήγει με τα ανεξίτηλα σημάδια που έχει αφήσει ο ελληνικός πολιτισμός στους απογόνους, όπως ομολογούν οι ίδιοι και αποδεικνύεται από τα εκθέματα στα μουσεία τους…
O Aλέξανδρος πέτυχε εκεί που απέτυχαν παταγωδώς οι υπερδυνάμεις του σήμερα. «Γη της Επαγγελίας» για τους Ισχυρούς αυτού του κόσμου, το Αφγανιστάν εξακολουθεί να απασχολεί τις μεγάλες δυνάμεις κάθε εποχής. Τους τελευταίους τρεις αιώνες μόνο, Βρετανοί, Ρώσοι και Αμερικανοί επιχείρησαν να υποτάξουν τη χώρα με απογοητευτικά έως και καταστροφικά αποτελέσματα.
Ο Γιώργος Ηλιόπουλος παραθέτει όχι μόνο τη στρατηγική μέθοδο αλλά το κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό όραμα του Μακεδόνα στρατηλάτη που κατάφερε να δαμάσει όλους τους λαούς και τις φυλές της περιοχής με το δικό του μοναδικό & ευφυή τρόπο.
Με αναφορές σε αυθεντικές πηγές, με χάρτες και συνοπτικούς πίνακες αλλά και μια συνεπή αφηγηματική τόσο των στρατιωτικών επιχειρήσεων όσο και της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, ο συγγραφέας μας εξοικειώνει με μια ακόμα πτυχή του αρχαίου κόσμου. Οι γεωγραφικές και πολιτικές παράμετροι του εγχειρήματος γοητεύουν τον αναγνώστη. Επαρκέστατες είναι και οι αναφορές στο νομισματικό καθεστώς αλλά και στα πολύ ενδιαφέροντα οπλικά & πολιορκητικά συστήματα της εποχής Αλεξάνδρου. Εκτεταμένη και πολύτιμη είναι και η βιβλιογραφία που παρατίθεται.
Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλά σημεία του βιβλίου γίνονται στιγμιαία fast-forward σε μεταγενέστερα γεγονότα, ακριβώς για να τονιστεί η σημασία των κινήσεων και της πολιτικής σκέψης του Αλέξανδρου, ενώ κινείται σε ένα βιβλικό, σχεδόν κινηματογραφικό περιβάλλον, με όλες τις δυσκολίες που επιτείνει όχι μόνο η γεωγραφική ιδιαιτερότητα με τα δύσβατα τοπία και τις τεράστιες αποστάσεις, αλλά και οι περιορισμένες δυνατότητες της τεχνολογίας της εποχής εκείνης. Παρά τις αντιξοότητες, η ικανότητα επιμελητείας, η ευελιξία, η ικανότητα πρόβλεψης, η παιδεία του Ανδρός υπερισχύουν των αντιξοοτήτων. Οι αντίπαλοι δεν είναι ποτέ εύκολοι όπως μερικοί θα νόμιζαν, αν και κάποιοι από τους σατράπες και υπάρχους των αντιπάλων παραδίδονται σοφά από μόνοι τους! Άλλοι όμως είναι δεινοί πολεμιστές και υπερασπίζονται με σθένος τα εδάφη που γνωρίζουν καλύτερα από κάθε άλλον, ιδιαίτερα ξένο. Κάποιες φορές βλέπουμε την ήττα και τη φθορά να μοιάζουν ανυπέρβλητες πριν τελικά ξεπεραστούν. Αυτό που δεν ξεπεράστηκε ποτέ ήταν ο θάνατος του ανδρός, καθώς οι διάδοχοι δεν ήταν αντάξιοι του διαμετρήματός του. Το κενό ήταν αναντικατάστατο.
Ο Αλέξανδρος ήταν τελικά ένας εξαιρετικός ισορροπιστής. Ο αναγνώστης μέσα από τις «Χίμαιρες του Πολέμου» θα ξαναζήσει μερικές από τις πιο έντονες μάχες και κινήσεις του μεγάλου στρατηλάτη σε μια χώρα που μέχρι σήμερα παραμένει επιβλητική, απόμακρη, μυστηριακή, δυσκολοκατάκτητη και δυσερμήνευτη όσον αφορά τους κατοίκους και τη δύναμη που αναβλύζει από τους τόπους της. Εκτός από τους πεζούς, τους τοξότες, το ιππικό, θα μάθουμε για τα ιδιαίτερα μέσα και βαρέα όπλα κατηγορίας πυροβολικού και τα πολιορκητικά όπλα του Αλέξανδρου, τις ιδιαίτερες τακτικές του.
Αν σας αρέσει η Ιστορία αναζητήστε το. Δεν είναι μεγάλο (117 σελίδες) και συνεπώς δεν είναι κουραστικό, διότι η γραφή του Ηλιόπουλου είναι εξαιρετικά πυκνή, πλην όμως απαιτεί ένα βασικό επίπεδο προηγούμενης βασικής γνώσης της σχετικής Ιστορίας – ή της πάντα χρήσιμης παράλληλης βοήθειας από τη βιβλιογραφία. Μη σας ξεγελά το μέγεθός του, καθώς πολλά εδάφια θα χρειαστεί να τα ξαναδιαβάσετε με περισσότερη χαρά και ικανοποίηση για να εμπεδώσετε τον πλούτο της πληροφορίας που περιέχουν.
Στα σημερινά αλλά και διαχρονικά προβλήματα της Ελλάδας, ο τρόπος σκέψης του Αλέξανδρου μοιάζει ίσως ουτοπικός σε κάθε απόπειρα σύγχρονης σύγκρισης, παρόλο που παραμένει εξαιρετικά χρήσιμος και επίκαιρος. Η χρηστικότητά του περιορίζεται δυστυχώς από το ανεπαρκές μέγεθος των σημερινών ηγετών, παρόλο που τα μαθήματα του παρελθόντος είναι πια τόσο προσιτά και θα περίμενε κανείς να αποτελούν πολύτιμα εφόδια από τους επαΐοντες στην εξουσία. Το γεγονός ότι δεν συμβαίνει αυτό και εξακολουθούμε να βλέπουμε ένα μέτριο πολιτικό προσωπικό να βαδίζει χωρίς σχέδιο, όχι στα πέρατα της Ασίας και στις πύλες της Κίνας, αλλά εντός των σύγχρονων συνόρων, δημιουργεί ένα πιεστικό συναίσθημα και ένα ακόμα μεγαλύτερο ερωτηματικό για την έλλειψη οράματος μέσα στη βολική αποχαύνωση του σύγχρονου παραδείγματος.
Είθε τέτοια βιβλία να μπορέσουν να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης σημερινών προβλημάτων. Το οφείλουμε σε αυτούς που με τη ζωή τους έδειξαν το δρόμο της νίκης και το πόσο κοντά είναι τα όρια του εφικτού και του ανέφικτου. Είτε αρέσει είτε όχι είμαστε απόγονοί τους και οφείλουμε να παραδώσουμε στους επόμενους, αν όχι κάτι αντίστοιχου μεγέθους – αυτό δεν θα μπορέσουμε καθώς έχει μικρύνει κατά πολύ – τουλάχιστον τη σκέψη και το φιλόδοξο όραμα του νικητή, του απελευθερωτή από τους βαρβάρους και του φορέα του ελληνικού πολιτισμού στα πέρατα της Γης.
Το βιβλίο «Οι Χίμαιρες του Πολέμου» θα το βρείτε μαζί με τα υπόλοιπα ενδιαφέροντα βιβλία των Εκδόσεων Μπαρτζουλιάνος στα κεντρικά βιβλιοπωλεία, εδώ & εδώ.
Σωτήρης Κωνσταντινίδης
