To Graffiti or Not to… Graffiti? (O Τοίχος είχε τη δική του Υστερία...)
Το graffiti ή «γκράφιτι» μπήκε ως… γραφικότητα στη ζωή μας τη δεκαετία του ’80, αλλά τα τελευταία χρόνια πολλαπλασιάζεται ραγδαία ως φαινόμενο της επαναστατικότητας που προσφέρει η ευκολία του… σπρέϊ (δεν θα υπήρχε γκράφιτι ούτε για δείγμα αν οι ζηλωτές του έπρεπε να χρησιμοποιήσουν μόνο πινέλο ή ρολό!). Κάτι που ξεκίνησε ως μόδα από «ακτιβιστές» και επαναστάτες τη δεκαετία του ΄60 στις ΗΠΑ δεν άργησε να επεκταθεί ως «τέχνη» του δρόμου, ψευδο-εικαστική μάστιγα ή βανδαλισμός δημόσιας ή ξένης περιουσίας. Διαλέγετε και παίρνετε.
Οι αντιδράσεις κοινού και καλλιτεχνών ανάμικτες αλλά για τους παραβάτες οι νόμοι είναι πολύ αυστηροί – τουλάχιστον σε πολιτισμένες χώρες και όχι σε μπανανίες-αποικίες όπως η Ελλάδα, όπου ο καθένας κάνει ότι του κατέβει και το επιβάλλει στους γύρω του.
Ασφαλώς υπάρχουν περιπτώσεις που το γκράφιτι όταν γίνεται από πραγματικούς, εμπνευσμένους καλλιτέχνες είναι οπτική απόλαυση, ειδικά όταν μεταφέρει κάποιο βαθύτερο μήνυμα στο θεατή. Αλλωστε ένας ταλαντούχος ζωγράφος μπορεί να κάνει θαύματα στον καμβά αλλά και σε έναν τοίχο. Πράγμα φυσικά σπάνιο, διότι στο 99% των περιπτώσεων απλά έχουμε να κάνουμε με τρικυμία στο κρανίο του βαφέα που προσπαθεί να εκτονωθεί, να προσβάλλει κάποιον ή και ολόκληρες ομάδες, συχνά με ρατσιστική, εκφοβιστική ή άλλη πρόθεση. Και φυσικά το 99% είναι παράνομο, χωρίς άδεια, εκμεταλλευόμενο την ερήμωση της πόλης, τα κλειστά ή ρημαγμένα από την κρίση καταστήματα ή απλώς τον διαθέσιμο «καμβά» ενός τοίχου που ο σπρεατζής χρησιμοποιεί για να μας περάσει συχνά ένα αδιόρατα απειλητικό, προειδοποιητικό ή σοφό μήνυμα-εικόνα, στιγματίζοντας την άδικη κοινωνία, την κρίση, τον καπιταλισμό, τα αφεντικά, κλπ. Φυσικά θα μπορούσε κανείς να αντιστρέψει το συλλογισμό και να ισχυριστεί ότι ή Κρίση γέννησε και πολλαπλασίασε την ανάγκη εκτόνωσης μέσω του γκράφιτι, παράνομου ή μη, αξιόλογου ή μη. Και ο νέος μη έχοντας χρήματα να αγοράσει σουβλάκι ή τυρόπιττα έχει για να αγοράσει σπρέϊ – και μάλιστα πολλά αφού ο τοίχος είναι αδηφάγος! Για να μην φτάσουμε να πούμε ότι το γκράφιτι ωφελεί οικονομικά τις εταιρίες χρωμάτων, τα συνεργεία καθαρισμού αλλά και τους καλλιτέχνες που μη βρίσκοντας αλλού εργασία (καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή) πουλάνε την urbanart τέχνη τους σε λευκώματα, πίνακες, κλπ, αφού πρώτα γίνουν γνωστοί από τα ΜΜΕ. Στις ΗΠΑ πχ. το σπίτι σου μπορεί να πάρει τεράστια αξία αν πείσεις τον Χ καλλιτέχνη να σου κάνει ένα graffiti! Για μεταφορές ολόκληρων… τοίχων σε μουσεία διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις!
Αφορμή για το παρόν κείμενο η πρόσφατη συνειδητοποίηση ότι στο κομμάτι της Ηλία Ηλιού μεταξύ Λεωφόρου Βουλιαγμένης και Λεωφ. Φραντζή στο Νέο Κόσμο, στο κέντρο της Αθήνας, το γκράφιτι γνωρίζει μεγάλες δόξες.
Πρώτη έκπληξη το πέρασμα από το 92ο δημοτικό σχολείο που καταλαμβάνει το τετράγωνο Ηλία Ηλιού-Φραντζή-Εκαταίου. Ολος ο τοίχος του κτιρίου που βλέπει στην Ηλία Ηλιού έχει βαφτεί όπως φαίνεται στη φωτογραφία. Ένα παιδί προβάλλει ως γίγας πάνω από τη συνοικία και ορθώνει στα χέρια το ήδη βαμμένο σχολείο του με στοργή και θαλπωρή. Μηνύματα του στυλ πάρε τη ζωή, την κατάσταση (ή το μοντέλο?) στα χέρια σου. Ή ολίγον από διαφήμιση corn flakes στην τηλεόραση….
Χρώμα που κυριαρχεί το λαχανί. Στην υπόλοιπη ζωγραφιά εξακολουθεί να υπερισχύει ένα σχεδόν ασπρόμαυρο, μάλλον καταθλιπτικό φόντο που είχε ο σκέτος τοίχος πριν δεχτεί την εικαστική παρέμβαση. Ευχάριστη έκπληξη η εκκλησία του Αϊ Γιάννη ανάμεσα στα σπίτια…
Ρώτησα ενστικτωδώς τον πρώτο γονιό που πέρασε μπροστά μου με το γιό του. Μόλις είχε σχολάσει. «Σας αρέσει?». Μου απαντά με ερώτηση «Εσείς το φτιάξατε?» «Όχι, αλλά θα ήθελα τη γνώμη σας…». Γυρίζει το κεφάλι και το κοιτάζει ξανά σαν να ήθελε να βεβαιωθεί πριν μιλήσει…. «Ωραίο είναι, μια χαρά, γιατί ρωτάτε?» «Απλά με ενδιέφερε η γνώμη σας. Ευχαριστώ και καλό σας απόγευμα…».
Δεν είχα την υπομονή να συνεχίσω το… γκάλοπ αλλά ας πούμε ότι το αποτέλεσμα θα ήταν 50/50, αν και μια πρόχειρη έρευνα στο διαδίκτυο έδειξε ότι διεθνώς (στην Ελλάδα δεν έχουμε στοιχεία) η κοινή γνώμη είναι μάλλον υπέρ του γκράφιτι, δηλαδή κάτι στο 60/40 ή και 70/30.
Κάτω δεξιά στο τεράστιο γκράφιτι του σχολείου διακρίνεται η ευμεγέθης υπογραφή του δημιουργού, που είναι η “Urban Act”, κάτι σαν ΜΚΟ, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Δίπλα στα κάγκελα, σε περίοπτη θέση η αφίσα της, διαφημίζει το έργο της σε όλη την Ελλάδα. Στο website της δεν υπάρχει όνομα και επώνυμο υπευθύνου, συνεργατών, όροι χρήσης, τηλέφωνα, διεύθυνση, πηγές χρηματοδότησης, κλπ.
Υποθέτουμε ότι για να γίνει ένα τόσο μεγάλο γκράφιτι νόμιμα, θα πρέπει να είχε προηγηθεί άδεια από το σχολείο και ίσως από το Δήμο ή και το Υπουργείο Παιδείας ή άλλη αρμόδια αρχή. Το ερώτημα είναι ποιος θα κρίνει αν είναι ωραίο ή όχι, ποιος ρώτησε σε πόσους αρέσει ή όχι, κλπ. Ενα έργο από ανώνυμο καλλιτέχνη, μπορεί έτσι να υλοποιηθεί με μια απλή άδεια ενός πχ. συλλόγου γονέων ή ενός διευθυντή δημοτικού σχολείου? Δηλαδή μπορεί ο κάθε διευθυντής Εφορίας ή άλλου δημόσιου κτιρίου να αναθέσει σε κάποιον άγνωστο να κάνει γκράφιτι 10 Χ 15 μέτρων σε όλους τους εξωτερικούς τοίχους?
Και μετά τι τέχνη είναι αυτή που αυτοπροσδιορίζεται ως… urbanart ή streetart?
Σε άλλες φωτό βλέπουμε σπίτια ιδιωτών. Tα βαγόνια των τρένων που βανδαλίζονται ποιος τα πληρώνει?
Ο Δήμος της Αθήνας ξοδεύει πολλά από τα δημοτικά τέλη που όλοι πληρώνουμε, για να αφαιρεί τα γκράφιτι που γεμίζουν τους δρόμους, χρησιμοποιώντας συνεργεία καθαρισμού, ενώ ο αντιδήμαρχος έχει ζητήσει να γίνει ειδική νομοθετική ρύθμιση. Ο Δήμαρχος έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι «πρέπει να κρατήσουμε καθαρή την Αθήνα από τα γκράφιτι». Στην αφίσα του σχολείου όμως (με το τεράστιο γκράφιτι) διακρίνουμε «υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων». Ποιος αποφασίζει Δήμαρχε πότε καθαρίζουμε και πότε όχι? Αλλαξε κάτι από το 2014 που καθαρίζατε, ενώ τώρα όχι?
Προφανώς μια παράλληλη πολιτική-αισθητική ιδεολογία δεν συμφωνεί με αντι-γκράφιτι αισθήματα και αφήνει τους καλλιτέχνες με τα σπρέϊ να ξεδιπλώνουν ανενόχλητοι την πολυπολιτισμικότητά τους, ίσως στα πλαίσια μιας κάποιας ευρύτερης ανοχής της μεταναστευτικής & προσφυγικής «ηλιοθεραπείας» σε ανοικτές πλατείες και σύνορα…
Δεν είναι τυχαίο που κάποια πρώην σχολεία, αθλητικά κέντρα (βλέπε γήπεδο Xόκεϊ και κτίρια στο Ελληνικό – όπου κάποτε γίνονταν εκθέσεις της IPMS) αφού πέρασαν από την εικαστική παρέμβαση των γκράφιτι, τώρα έχουν μετατραπεί σε hot spot, όπως αυτό του πρώην 5ου Λυκείου στη γωνία Ασκληπιού και Αραχώβης. Για να μην αναφέρουμε τα διαχρονικά γκράφιτι των επαναστατημένων φοιτητών που μετατρέπουν τους πανεπιστημιακούς χώρους σε σουρεαλιστικό πάζλ, ανάμεικτο με επιγραφές κάθε είδους. Πολλοί από μας υπήρξαμε φοιτητές, αλλά δεν νοιώσαμε την ανάγκη να μαγαρίσουμε τους χώρους μάθησης για να διατρανώσουμε την αντίστασή μας στο κατεστημένo (και αμέσως μετά να ενταχθούμε πλήρως σε αυτό, άμα τη παραλαβή του πτυχίου…)
Στα τέλη του 2016 το κεντρικό μεταλλικό ρολό της εισόδου του Plastimodellismo βάφτηκε με ένα γκράφιτι ενός τεράστιου Mirage 2000. Oι περισσότεροι μοντελιστές το είδαν με ενδιαφέρον και θαυμασμό. Εδώ τι γίνεται? Θα πούμε «ωραίο» επειδή μας αρέσει το M2000 και σκεφτόμαστε (λογικά) πως αν δεν βαφόταν επίτηδες αυτό, κάποιοι καλλιτέχνες των Εξαρχείων αργά ή γρήγορα θα ψέκαζαν με σπρέι κάτι εντελώς άσχετο, όπως πχ. έχουν καταντήσει το απέναντι κατάστημα Kalfakis?
Δύο μέτρα και δύο σταθμά? Το ένα δεν μας αρέσει και το άλλο το καταπίνουμε αμάσητο επειδή το έφτιαξε ένας γνωστός και αφορά αεροπλάνο της ΠΑ και όχι κάτι που φέρνει σε…Γουόρχολ? Το ψάχνουμε ακόμα, οπότε πάμε παρακάτω…
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 είχα μια μόνιμη στήλη Πλαστικομοντελισμού στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία». Ηταν μια πρωτοβουλία του τότε Διευθυντή Σύνταξης Ντένη Αντύπα (και μετέπειτα καθηγητή δημοσιογραφίας στον ΑΝΤ1). Σε κάποια λεζάντα ενός διοράματος τόλμησα να γράψω ότι ο μοντελισμός στα καλύτερά του αγγίζει τα όρια της Τέχνης. Την άλλη μέρα κάποιοι εκπαιδευτικοί μου επιτέθηκαν με επιστολή τους (δεν υπήρχαν internet και e-mails τότε) ισχυριζόμενοι ότι δεν είναι τέχνη αλλά απλή τεχνική. Θαυμάσια λοιπόν. Να το δεχτούμε. Αρκεί οι καλοί δάσκαλοι να μην έχουν την ψευδαίσθηση ότι «αυτό» με το οποίο βάφονται ή διακοσμούνται τα σχολεία (και παραδειγματίζονται οι ευαίσθητες προσωπικότητες των μαθητών) είναι…τέχνη που θα βοηθήσει τα παιδιά να κάνουν κάτι καλύτερο στη ζωή τους…
Τέλος, αξίζει να διαβάσουμε την άποψη του αρκετά προοδευτικού Αμερικανού σκηνοθέτη David Lynch (Τhe Εlephant Man, Blue Velvet, Mullholland Drive, Twin Peaks, Dune) για το γκράφιτι: «Eίναι άσχημο, βλακώδες και απειλητικό. Υπάρχει περισσότερη δημιουργικότητα σε ένα γυναικείο πλεκτό»… ή σε ένα μοντελιστικό διόραμα θα προσθέταμε εμείς….
Και είναι κρίμα που οι μοντελιστές-δάσκαλοι δεν κατάφεραν παρά σε λιγοστές και μεμονωμένες περιπτώσεις να περάσουν την ιδέα και την αξία του μοντελισμού στους μαθητές. Μπογιά στη μία περίπτωση, μπογιά και στην άλλη. Αλλά και πόση διαφορά…-ΣΚ
